طرز استفاده سیمان دندان

سیمان‌های دندانی از جمله مواد پرکاربرد و ضروری در دندانپزشکی هستند که طیف وسیعی از کاربردها را از پرکردگی موقت و لاینر گرفته تا سمان کردن ترمیم‌های ثابت و ارتودنسی پوشش می‌دهند. شناخت دقیق انواع سیمان‌ها، خواص آن‌ها و به‌ویژه طرز استفاده صحیح از هر یک، برای دستیابی به نتایج مطلوب و دوام درمان حیاتی است. استفاده نادرست می‌تواند منجر به مشکلاتی نظیر عدم چسبندگی کافی، حساسیت پس از درمان و در نهایت شکست درمان شود. این مقاله به شما کمک می‌کند تا با اصول کلی و نکات کلیدی استفاده از سیمان‌های دندانی آشنا شوید.

سیمان دندان چیست و چرا در دندانپزشکی اهمیت دارد؟

سیمان دندان به مجموعه‌ای از مواد گفته می‌شود که اغلب از ترکیب پودر و مایع (یا به صورت خمیر آماده) تشکیل شده و پس از مخلوط شدن، یک واکنش شیمیایی داده و سخت می‌شوند. این مواد به دلیل خواص فیزیکی و شیمیایی خاص خود، کاربردهای متعددی در دندانپزشکی پیدا کرده‌اند. اهمیت سیمان‌های دندانی در موارد زیر خلاصه می‌شود:

• چسبندگی (Adhesion): سیمان دندان قابلیت چسبیدن به ساختار دندان و ترمیم‌های دندانی را دارد.
• عایق‌بندی حرارتی و الکتریکی: این مواد از پالپ دندان در برابر محرک‌های حرارتی و الکتریکی محافظت می‌کنند.
• آزادسازی فلوراید: برخی از سیمان‌ها مانند گلاس آینومر، فلوراید آزاد می‌کنند که به پیشگیری از پوسیدگی ثانویه کمک می‌کند.
• زیست‌سازگاری (Biocompatibility): سیمان‌های دندانی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که هیچ واکنش نامطلوبی در بافت‌های دهان ایجاد نکنند.
• سهولت کاربرد: این مواد قابلیت استفاده نسبتاً آسانی در محیط کلینیک دارند.

 ◁◁ مشاهده قیمت روز انواع: سیمان دندان 

انواع اصلی سیمان‌های دندانی و کاربردهای آن‌ها

پیش از ورود به جزئیات طرز استفاده، لازم است با رایج‌ترین انواع سیمان‌های دندانی و کاربردهای اصلی آن‌ها آشنا شویم:

1. سیمان فسفات روی (Zinc Phosphate Cement): این یکی از قدیمی‌ترین و مستحکم‌ترین سیمان‌هاست که برای سمان کردن کراون‌ها، بریج‌ها و به عنوان لاینر (به دلیل استحکام بالا) استفاده می‌شود.
2. سیمان پلی‌کربوکسیلات (Polycarboxylate Cement): این اولین سیمانی بود که به ساختار دندان (مینا و عاج) چسبندگی شیمیایی پیدا کرد و برای سمان کردن کراون‌ها و بریج‌ها، لاینر و بیس در حفره‌های عمیق کاربرد دارد.
3. سیمان گلاس آینومر (Glass Ionomer Cement – GIC): به دلیل آزادسازی فلوراید و چسبندگی شیمیایی به دندان، محبوبیت زیادی دارد. این سیمان برای پرکردگی‌های کلاس V و III، لاینر، بیس، سمان کردن ترمیم‌های ثابت و ارتودنسی، و ترمیم موقت به کار می‌رود.
4. سیمان رزینی یا کامپوزیت رزینی (Resin Cement/Resin-based Cement): این سیمان‌ها بالاترین قدرت چسبندگی و زیبایی را دارند و برای سمان کردن ترمیم‌های کامپوزیتی، سرامیکی (لمینت، اینله، آنله، کراون تمام سرامیک)، پست‌های داخل کانال و براکت‌های ارتودنسی استفاده می‌شوند.
5. سیمان زینک اکساید اوژنول (Zinc Oxide Eugenol Cement – ZOE): این سیمان دارای خواص تسکین‌دهنده پالپ است و برای پرکردگی موقت، لاینر و بیس در حفره‌های عمیق (به دلیل خاصیت آرام‌بخش بر پالپ) کاربرد دارد.
6. سیمان کلسیم هیدروکساید (Calcium Hydroxide Cement): این سیمان برای محافظت از پالپ و تحریک تشکیل عاج ثانویه استفاده می‌شود و به عنوان لاینر در حفره‌های عمیق و پالپ کپینگ مستقیم و غیرمستقیم کاربرد دارد.

اصول کلی آماده‌سازی برای استفاده از سیمان دندان

صرف‌نظر از نوع سیمان، برخی اصول کلی برای آماده‌سازی وجود دارد که رعایت آن‌ها برای موفقیت آمیز بودن روند ضروری است:

ابتدا، دستورالعمل تولیدکننده را به دقت مطالعه کنید. هر سیمانی دارای دستورالعمل‌های خاص خود برای نسبت پودر به مایع، زمان مخلوط کردن، دمای محیط و زمان سفت شدن است.

سپس، ابزار و تجهیزات لازم را آماده کنید. این شامل پد یا اسلب شیشه‌ای ضخیم و خنک (برای سیمان‌هایی که تولید حرارت می‌کنند، مانند فسفات روی)، اسپاتول پلاستیکی یا فلزی (بسته به نوع سیمان)، پودر و مایع سیمان، ظرف اندازه‌گیری (اسکوپ برای پودر، قطره‌چکان برای مایع) و وسایل مورد نیاز برای آماده‌سازی دندان (ایزولاسیون، اچ، باندینگ در صورت نیاز) می‌شود.

کنترل دما و رطوبت محیط نیز اهمیت دارد، زیرا برخی سیمان‌ها به دما و رطوبت محیط حساس هستند. بطور معمول دمای پایین‌تر زمان کار بیشتری را فراهم می‌کند.

همیشه تاریخ انقضای پودر و مایع را بررسی کنید.

در نهایت، ایزولاسیون مناسب برای کنترل رطوبت از بزاق، خون و آب جهت چسبندگی اکثر سیمان‌ها حیاتی است. استفاده از رابردم، رول پنبه و ساکشن ضروری است.

طرز استفاده گام به گام سیمان‌های رایج در دندانپزشکی

در ادامه، به تفکیک طرز استفاده از برخی سیمان‌های پرکاربرد می‌پردازیم:

طرز استفاده از سیمان فسفات روی (Zinc Phosphate Cement)

این سیمان به دلیل واکنش گرمازای شدید، نیاز به ملاحظات خاصی در حین مخلوط کردن دارد.

• آماده‌سازی: از اسلب شیشه‌ای ضخیم و خنک استفاده کنید (می‌توانید آن را از قبل در یخچال قرار دهید). پودر و مایع را طبق نسبت توصیه‌شده تولیدکننده (معمولاً یک قاشق پودر به یک قطره مایع) آماده کنید.
• مخلوط کردن (Mixing): پودر را به چهار تا شش قسمت مساوی تقسیم کنید. مایع را روی اسلب بریزید. ابتدا یک قسمت کوچک از پودر را به مایع اضافه کرده و با حرکات دورانی بزرگ، به مدت ۱۵-۲۰ ثانیه مخلوط کنید تا گرما پخش شود. به تدریج قسمت‌های بعدی پودر را اضافه کرده و هر بار به خوبی مخلوط کنید. هدف این است که در مدت زمان حدود ۶۰-۹۰ ثانیه به قوام مورد نظر برسید. برای سمان کردن، قوام باید به اندازه‌ای باشد که وقتی اسپاتول را بلند می‌کنید، یک نخ ۱-۲ سانتی‌متری از سیمان آویزان شود و سپس پاره شود. برای لاینر، قوام غلیظ‌تر است.
• کاربرد: با یک کاردک یا اپلیکاتور مناسب، یک لایه نازک و یکنواخت از سیمان را داخل ترمیم (مثلاً کراون) و روی سطح دندان آماده شده اعمال کنید. ترمیم را در جای خود قرار داده و به آرامی فشار دهید. سیمان‌های اضافی را پس از سفت شدن کامل (اما قبل از خیلی سخت شدن) با یک کاوشگر یا ابزار مناسب بردارید.

طرز استفاده از سیمان گلاس آینومر (Glass Ionomer Cement – GIC)

GIC ها به رطوبت حساس هستند و نیاز به محافظت دارند.

1. آماده‌سازی دندان: سطح دندان (مینا/عاج) را تمیز کرده و سپس با آب شستشو دهید. در برخی موارد، تولیدکننده استفاده از یک پرایمر اسیدی ملایم (مثلاً پلی‌اکریلیک اسید ۱۰%) را توصیه می‌کند که پس از مدت زمان مشخص (۱۰-۱۵ ثانیه)، با آب شستشو داده و به آرامی خشک می‌شود (نباید بیش از حد خشک شود).
2. مخلوط کردن: پودر و مایع را طبق نسبت توصیه‌شده تولیدکننده روی پد مخصوص یا اسلب (نه شیشه‌ای خنک) بریزید. با اسپاتول پلاستیکی یا فلزی، پودر را به سرعت در مدت ۲۰-۳۰ ثانیه به مایع اضافه کرده و با حرکات سریع و فشرده مخلوط کنید تا خمیر یکنواختی حاصل شود. از مخلوط کردن طولانی‌مدت خودداری کنید، زیرا زمان کار (Working Time) GIC کوتاه است.
3. کاربرد: بلافاصله پس از مخلوط کردن، سیمان را با یک کاردک مناسب یا اپلیکاتور وارد حفره یا روی سطح دندان/ترمیم کنید. در صورت استفاده به عنوان پرکردگی، آن را شکل دهید. محافظت از سیمان: پس از قرار دادن سیمان، آن را از تماس با آب و بزاق محافظت کنید. بسیاری از تولیدکنندگان توصیه می‌کنند که پس از سفت شدن اولیه (Final Set)، یک لایه وارنیش یا باندینگ رزینی روی سطح GIC اعمال شود تا از دهیدراسیون یا جذب آب در ساعات اولیه جلوگیری شود.
4. برداشتن اضافات: پس از سفت شدن کامل، اضافات را با ابزارهای مناسب بردارید.

طرز استفاده از سیمان رزینی (Resin Cement)

استفاده از سیمان‌های رزینی معمولاً نیازمند پروتکل‌های اچینگ و باندینگ است و مراحل پیچیده‌تری دارند.

• آماده‌سازی سطح ترمیم: این مرحله بسته به جنس ترمیم (سرامیک، کامپوزیت، زیرکونیا) متفاوت است. ممکن است نیاز به اچینگ با هیدروفلوئوریک اسید (برای سرامیک)، سندبلاست یا استفاده از پرایمرهای خاص (مانند سیلان برای سرامیک یا Z-Prime برای زیرکونیا) باشد. دستورالعمل تولیدکننده ترمیم و سیمان را به دقت دنبال کنید.
• آماده‌سازی سطح دندان: دندان را کاملاً تمیز و ایزوله کنید (رابردم الزامی است). طبق دستورالعمل تولیدکننده باندینگ، سطح مینا و/یا عاج را اچ (Etch) کنید (با فسفریک اسید). با آب شستشو داده و سپس خشک کنید (نه بیش از حد خشک). باندینگ (Bonding): لایه باندینگ را طبق دستورالعمل روی سطح دندان اعمال کرده و لایت‌کیور کنید.
• مخلوط کردن سیمان رزینی: سیمان‌های رزینی معمولاً به صورت دو خمیر (پایه و کاتالیزور) یا در سرنگ‌های خود مخلوط‌شونده عرضه می‌شوند. در صورت دو خمیر بودن، مقادیر مساوی را روی پد مخلوط کرده و به سرعت و به طور کامل مخلوط کنید. در صورت استفاده از سرنگ خود مخلوط‌شونده، نوک مخلوط‌کننده (mixing tip) را متصل کرده و مقداری از خمیر را خارج کنید تا مطمئن شوید هر دو جزء به یک اندازه خارج می‌شوند.
• کاربرد: یک لایه نازک و یکنواخت از سیمان را داخل سطح داخلی ترمیم (مثلاً لمینت یا کراون) اعمال کنید. ترمیم را در جای خود قرار دهید و به آرامی فشار دهید.
• لایت‌کیورینگ (Light Curing): سیمان‌های رزینی نیاز به لایت‌کیور دارند. پس از قرار دادن ترمیم و پاک کردن اضافات اولیه (پیش از سفت شدن کامل)، سیمان را از جهات مختلف (با توجه به شفافیت ترمیم) لایت‌کیور کنید. زمان لایت‌کیورینگ را طبق دستورالعمل تولید کننده رعایت کنید.
• برداشتن اضافات: اضافات سیمان رزینی پس از سفت شدن بسیار سخت می‌شوند. بهتر است پیش از سفت شدن کامل (پس از یک لایت‌کیورینگ کوتاه که سیمان ژل شود) یا با ابزارهای مخصوص (پروب، قلم کامپوزیت) و سپس با فرزهای پالیش‌کننده برداشته شوند. استفاده از نخ دندان برای پاک کردن سیمان بین دندانی ضروری است.

نکات کلیدی برای موفقیت در استفاده از سیمان‌های دندانی

1. نسبت دقیق پودر به مایع: این یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار بر خواص مکانیکی و زمان ست سیمان است.
2. زمان مخلوط کردن: رعایت زمان توصیه شده برای مخلوط کردن بسیار مهم است. مخلوط کردن بیش از حد یا کمتر از حد می‌تواند بر خواص نهایی تأثیر بگذارد.
3. کنترل رطوبت: برای اکثر سیمان‌ها، به ویژه سیمان‌های رزینی و گلاس آینومر، کنترل رطوبت حیاتی است.
4. مدیریت زمان کار (Working Time): سیمان‌ها دارای زمان کار مشخصی هستند که باید در آن مدت استفاده شوند. پس از این زمان، سیمان شروع به سفت شدن کرده و کارایی خود را از دست می‌دهد.
5. مدیریت زمان ست (Setting Time): زمان سفت شدن کامل سیمان برای برداشتن اضافات و اعمال فشار روی ترمیم مهم است.
6. پالپ پروتکشن: در حفره‌های عمیق، همیشه از لاینر مناسب (مانند کلسیم هیدروکساید یا GIC) برای محافظت از پالپ استفاده کنید.
7. بازرسی نهایی: پس از سمان کردن، همیشه مرزهای ترمیم را از نظر وجود سیمان اضافی بررسی کنید و آن را به طور کامل پاک کنید تا از التهاب لثه و پوسیدگی ثانویه جلوگیری شود.

جمع‌بندی

سیمان‌های دندانی ابزارهای قدرتمندی در دستان دندانپزشک هستند که با انتخاب صحیح و به‌کارگیری دقیق اصول استفاده، می‌توانند به دوام و موفقیت درمان‌های دندانی کمک شایانی کنند. هر نوع سیمان ویژگی‌ها و پروتکل‌های خاص خود را دارد که رعایت مو به موی آن‌ها برای دستیابی به بهترین نتایج ضروری است. همواره به یاد داشته باشید که مطالعه و پیروی از دستورالعمل‌های تولیدکننده، کلید اصلی موفقیت در استفاده از سیمان‌های دندانی است. آیا شما و تیمتان در مطب، به طور منظم پروتکل‌های مربوط به استفاده از سیمان‌ها را بازبینی و رعایت می‌کنید؟