ضدعفونی کننده کانال

آنچه باید درباره ضدعفونی کننده کانال ریشه دندان بدانید!

درمان موفقیت‌آمیز کانال ریشه به ترکیبی از ابزار دقیق، ضد عفونی و پرکردن کانال ریشه بستگی دارد. از بین این سه مرحله ضروری، ضدعفونی کننده کانال ریشه مهم‌ترین عامل تعیین‌کننده در بهبود بافت‌های پری آپیکال است. بنابراین هدف اولیه درمان ریشه باید بهینه‌سازی ضدعفونی کانال ریشه و جلوگیری از عفونت مجدد باشد. در این مقاله قصد داریم درباره انواع ضدعفونی کننده کانال ریشه، هدف از شستشو و ضدعفونی، ویژگی‌های محلول ضدعفونی مناسب و نکات مهم در زمان خرید این مواد صحبت کنیم. با ما همراه باشید.

ضدعفونی کننده کانال چیست؟

کانال ریشه یک فضای خالی داخل دندان، شامل بافت‌های عصبی و عروق خونی است. این فضا ممکن است به‌دلیل شکستگی دندان، ترمیم دندان ناموفق یا عفونت باکتریایی در دندان، آلوده شود. در این حالت، برای درمان کانال ریشه دندان، ابتدا باید با استفاده از ابزارهای خاص، بافت‌های عصبی و باکتری‌های موجود در کانال ریشه را حذف کرد و سپس برای پاکسازی و ضدعفونی کامل کانال ریشه، از ضدعفونی‌کننده‌های مختلف استفاده نمود.

مواد استفاده شده برای ضدعفونی کانال ریشه دندان، به‌دلیل خاصیت آنتی‌باکتریال خود، می‌توانند باعث کاهش عفونت و پیشگیری از عود عفونت شوند. الکل، پراکسید هیدروژن، کلرهگزیدین، بتادین و کلرهکسیدین، همگی موادی هستند که در صنایع پزشکی و دندانپزشکی به‌عنوان ضدعفونی کننده کانال ریشه استفاده می‌شوند. هرکدام از این مواد خواص خود را دارند و بر اساس نوع عفونت و شرایط دندان، برای ضدعفونی کانال ریشه انتخاب می‌شوند.

ضدعفونی کننده کانال ریشه باید توسط دندانپزشک تجویز و استفاده شود. عدم استفاده صحیح این مواد می‌تواند باعث بروز عفونت دوباره در کانال ریشه شود. همچنین، باید توجه داشت که استفاده از این مواد به تنهایی کافی نیست و برای درمان عفونت کانال ریشه، باید در کنار آن، داروهای ضدالتهاب و آنتی بیوتیک نیز مصرف شود. ضدعفونی کننده‌های اندو معمولا شامل الکل، پراکسید هیدروژن، کلرهگزیدین، بتادین و کلرهگزیدین هستند.

“استفاده از ضدعفونی کننده کانال ریشه یکی از مهم‌ترین مراحل فرایند درمان ریشه است که با توجه به نظر دندانپزشک و شرایط دندان بیمار یکی از انواع شوینده‌ها برای این کار انتخاب و استفاده می‌شود.”

انواع شوینده‌های کانال ریشه دندان

ضدعفونی، بخش کلیدی درمان موفق کانال ریشه است و علاوه بر شستشوی کانال، اصطکاک بین ابزار و عاج را کاهش می‌دهد، اثربخشی برش فایل‌ها را بهبود می‌بخشد، بافت را حل می‌کند و سوهان و دندان را خنک می‌کند. علاوه‌براین، شستشوی کانال ریشه تنها راه برای ضربه زدن به نواحی از دیواره کانال ریشه است که توسط ابزار دقیق مکانیکی لمس نمی‌شود. هیپوکلریت سدیم برای حل کردن مواد آلی و کشتن موثر میکروب‌ها استفاده می‌شود. هیپوکلریت سدیم با غلظت بالا (NaOCl) اثر بهتری نسبت به محلول‌های 1 و 2 درصد دارد. اتیلن دی آمین تتراستیک اسید (EDTA) به‌عنوان شستشودهنده نهایی برای برداشتن لایه اسمیر مورد نیاز است و ممکن است بین این دو شستشو از آب استریل یا سالین (آب نمک) استفاده شود. بااین‌حال، آن‌ها نباید به تنهایی استفاده شوند.

سرم شستشو (سالین یا آب نمک)

سرم شستشو یک محلول ضدعفونی کننده کانال ریشه است که به‌صورت دقیق و با دستگاه خاصی به داخل کانال ریشه دندان تزریق می‌شود. این محلول با نفوذ به داخل کانال ریشه، باکتری‌ها و بافت‌های زنده و مرده را از داخل کانال حذف می‌کن. سالین باید توسط پزشک دندانپزشک تجویز شود و برای درمان عفونت‌های شدید یا جلوگیری از عفونت مجدد کانال ریشه دندان استفاده می‌شود.

در درمان ریشه، نرمال سالین یکی از محلول‌هایی است که به‌عنوان شوینده استفاده و منجر به دبریدمان و روان‌کاری کانال ریشه می‌شود. این سرم به‌دلیل فعالیت متوسط آن، ممکن است لازم باشد همراه با شوینده‌های شیمیایی استفاده شود. پس از آماده‌سازی کانال ریشه، می‌توان از آن به‌عنوان آخرین شستشو برای شستشوی مواد شیمیایی باقیمانده استفاده کرد.

هیپوکلریت سدیم

هیپوکلریت سدیم (NaOCl) مایعی به رنگ شفاف و زرد مایل به سبز روشن با بوی کلر است که با قرار گرفتن در معرض نور، تجزیه می‌شود و متداول‌ترین محلول در ضدعفونی کانال ریشه است. هیپوکلریت سدیم مزایای زیادی دارد و یک عامل ضدباکتری و پروتئولیتیک با اثربخشی قوی است که به‌عنوان یک حلال آلی و فوق‌العاده عمل می‌کند. این مایع به‌طور گسترده‌ای هم به‌عنوان اکسیدکننده و هم به‌عنوان عامل هیدرولیز استفاده می‌شود. متأسفانه، علیرغم بسیاری از ویژگی‌های مثبت، NaOCl دارای معایب قابل توجهی از جمله سمّیت است. همچنین، خورنده است و ممکن است بوی تند آن آزارنده باشد. اگر از NaOCl به‌عنوان شستشودهنده نهایی استفاده شود، اتصال سیلر به عاج به خطر می‌افتد.

هیپوکلریت (OCl-) و هیپوکلرو اسید (HCl-) دو ترکیب واکنش‌پذیر کلر در محلول آبی (HOCl) هستند. زمانی که PH آب کمتر از 7.6 باشد، هیپوکلریت و زمانی که مقدار pH از 7.6 بیشتر شود، اسید هیپوکلرو به‌وجود می‌آید. از آن‌جایی که هیپوکلریت سدیم حاوی 5 درصد کلر آزاد است، پروتئین‌ها به گروه‌های آمینه تجزیه می‌شوند. هیپوکلریت سدیم، یک ضدعفونی کننده کانال ریشه معمولی است که فرم OCl خود را در pH= 12 آزاد می‌کند. اگرچه معمولا یک عامل بافر، بی‌کربنات سدیم 1٪، برای افزایش اثربخشی به محلول NaOCl اضافه می‌شود اما بافر، ماندگاری محلول را به کمتر از یک هفته کاهش می‌دهد. فعالیت NaOCl تحت تأثیر عوامل زیر است:

• غلظت: هنگامی که غلظت محلول هیپوکلریت سدیم کاهش می‌یابد، سمیت، اثر ضدباکتریایی و توانایی حل کردن بافت‌ها نیز کاهش می‌یابد و در نتیجه، شانس کاهش کلنی‌های باکتریایی در کانال ریشه بیشتر می‌شود.
• زمان: برای به حداکثر رساندن خواص ضدباکتریایی، هیپوکلریت سدیم باید برای مدت طولانی‌تری در تماس با کانال باقی بماند. خصوصا در موارد نکروز، این موضع بسیار مهم است. برای تقویت فعالیت محلول NaOCl با غلظت کم، دمای آن را افزایش دهید. NaOCl در دمای 45 درجه سانتیگراد دارای توانایی حل شدن بافتی مشابه محلول 25/5 درصد در دمای 20 درجه سانتیگراد است. علاوه‌براین، محلول‌های NaOCl با چگالی کم و گرم‌شده دارای سمیت سیستمیک کمتری نسبت به محلول‌های NaOCl گرم‌نشده و با غلظت بالاتر هستند.

محلول کلرهگزیدین

باکتری‌ها مدت‌هاست که به‌عنوان عوامل اتیولوژیک اولیه در ایجاد ضایعات پالپ و پری آپیکال شناخته شده‌اند. درمان موفقیت‌آمیز کانال ریشه به دبریدمان شیمیایی کامل بافت پالپ، بقایای عاج و میکروارگانیسم‌های عفونی بستگی دارد. شوینده‌ها می‌توانند دبریدمان مکانیکی را با شستشوی زباله‌ها، حل کردن بافت‌ها و ضدعفونی کردن سیستم کانال ریشه افزایش دهند. دبریدمان شیمیایی مخصوصا برای دندان‌هایی با آناتومی داخلی پیچیده یا سایر بی‌نظمی‌هایی که ممکن است توسط ابزار دقیق از بین بروند، مورد نیاز است.

محلول کلرهگزیدین یک ضدعفونی کننده کانال ریشه قوی است که برای کنترل شیمیایی پلاک در دهان استفاده می‌شود. این محلول با نفوذ به داخل کانال ریشه، باکتری‌ها و بافت‌های زنده و مرده را از داخل کانال ریشه حذف می‌کند و باعث پاک شدن کامل کانال ریشه می‌شود. همچنین، محلول کلرهگزیدین قابلیت کنترل خونریزی را نیز دارد و به‌عنوان یک ضدعفونی کننده پس از جراحی ریشه دندان هم مورد استفاده قرار می‌گیرد.

دهانشویه‌های حاوی کلرهگزیدین از محلول‌های آبی 0.1-0.2 درصد تشکیل شده‌اند، درحالی‌که ضدعفونی کانال ریشه در اندو با غلظت 2 درصد انجام می‌شود. اثر ضد باکتریایی CHX (کلرهگزیدین) به pH ایده‌آل (5.5-7) بستگی دارد. در مقادیر کمتر، CHX باکتریواستاتیک است و در مقادیر بیشتر، ضدباکتری است. CHX در برابر باکتری‌های گرم مثبت و منفی، اسپور باکتری‌ها، ویروس‌های چربی‌دوست، مخمرها و قارچ‌ها موثر است. اما از آن‌جایی که وابسته به pH است، در صورت وجود مواد آلی، این اثرات بسیار کاهش می‌یابد. همچنین، CHX قادر به حذف بیوفیلم‌ها و سایر مواد آلی از روی دندان نیست. محلول CHX 2% پس از آماده‌سازی شیمیایی مکانیکی اثر ضدباکتریایی مناسبی را ارائه می‌دهد. بااین‌حال، یکی از دلایل استفاده گسترده از CHX این است که به بافت‌های سخت چسبیده و اثر ضدباکتری خود را حفظ می‌کند. CHX یک مهارکننده ماتریکس متالوپروتئیناز (MMP) با طیف وسیعی از اثر (اثر ضد کلاژنولیتیک) است.

اگرچه CHX آسیب طولانی‌مدتی به بافت‌های میزبان وارد نمی‌کند، اما اگر به اشتباه از کانال‌های ریشه اکسترود یا تزریق شود، ممکن است واکنش التهابی ایجاد کند. رنگدانه‌های دندانی، التهاب لثه و طعم بد (فلزی) دهان تنها چند عارضه جانبی غیرعادی هستند که CHX ممکن است در برخی افراد ایجاد کند. اثر ضدباکتریایی با حرارت دادن محلول CHX در غلظت کم، افزایش و سمیت کاهش می‌یابد. CHX با یک سورفکتانت و اتیلن دی آمین تترا استیک اسید (EDTA) مخلوط می‌شود تا بهتر به توبول‌های عاجی نفوذ کند.

EDTA

محلول‌های شستشوی حل‌کننده بافت، چه آلی و چه غیرآلی، برای پاکسازی جامع کانال ریشه ضروری هستند. برای از بین بردن لایه اسمیر یا سایر مواد زائد از سیستم کانال ریشه، NaOCl که فقط بافت‌های آلی را حل می‌کند، نباید استفاده شود. بله یک محلول تکمیلی از EDTA و سایر عوامل دمینرالیزه‌کننده باید در طول درمان ریشه تجویز شود. در سال 1957، Nygaart-Ostby استفاده از مواد شیمیایی حاوی کلر را برای ضدعفونی کانال‌های ریشه رسوبی توصیه کرد. در ابتدا، استفاده از محلول EDTA 15% با pH 7.3 توصیه شد. رایج‌ترین نوع محلول EDTA محلول خنثی‌شده با غلظت 17 درصد است. یون‌های کلسیم عاج با مایع واکنش داده و کلات کلسیم تولید می‌کنند. وقتی کیلاتور از بین می‌رود، فرآیند کلسیفیکاسیون متوقف می‌شود. کالت و سرپر از 10 میلی‌لیتر محلول EDTA به مدت 1 دقیقه برای برداشتن لایه اسمیر دیواره کانال استفاده کردند. دمینرالیزاسیون عاج با مدت زمان تماس با این ماده افزایش می‌یابد. در یک سوم اپیکال ریشه، استفاده از اولتراسونیک دقیقه‌ای EDTA 17 درصد بسیار مفید است و استفاده از EDTA مایع در طول درمان ریشه نیز توصیه می‌شود.

اسید سیتریک

اسید سیتریک (CA) در غلظت‌های 1٪ تا 50٪ در بازار یافت می‌شود. استفاده از 10% CA به‌عنوان محلول شستشوی نهایی، نتایج خوبی برای حذف لایه‌های اسمیر ارائه می‌دهد. اگرچه EDTA و CA به یک اندازه در از بین بردن لایه اسمیر از دیواره کانال ریشه موثر هستند اما CA مزایایی را نسبت به EDTA در دوزهای قابل مقایسه نشان داده است. سمیت سلولی کیلاتورها در شرایط آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفته و محلول CA 10% در برابر محلول EDTA 17% زیست‌سازگاری بهتری نشان داده است.

مخلوط ایزومر تتراسایکلین، اسید و مواد شوینده

در یک پژوهش، ترابی نژاد و همکارانش از Tween-80 به‌جای EDTA برای افزایش حذف لایه اسمیر استفاده کردند. این مخلوط (مخلوط ایزومر تتراسایکلین، اسید و مواد شوینده – MTAD) دارای ویژگی‌های آنتی‌باکتریال و کیلیت است. از آنجایی که این ضدعفونی کننده کانال ریشه، بافت‌های آلی را حل نمی کند، بهتر است پس از NaOCl در پایان مرحله آماده‌سازی شیمیایی – مکانیکی از آن استفاده شود. MTAD از سه ترکیب مختلف تشکیل شده است که انتظار می‌رود با هم یک اثر ضدباکتریایی قوی داشته باشند. بیوفیلم E. faecalis در غلظت‌های 1-6 درصد نسبت به عملکرد باکتری‌کش محلول NaOCl حساس‌تر است. برداشتن لایه اسمیر با CA به اثرات ضدباکتری داکسی سایکلین اجازه می‌دهد تا به توبول‌های عاجی نفوذ کند. استحکام باند MTAD بسیار کمتر از محلول آبیاری نهایی EDTA در کانال‌هایی با AH Plus و گوتاپرکا است. اگر به‌جای EDTA از MTAD استفاده شود، باکتری‌های کانال ریشه ممکن است به تتراسایکلین مقاوم شوند.

تتراکلین

Tetraclean فرآیندی شبیه به MTAD اما با دوز کمتری از داکسی سایکلین و مواد شوینده دارد. از آن‌جا که این محلول بافت آلی را مانند NaOCl حل نمی‌کند، بهتر است در پایان آماده‌سازی شیمیایی و پس از NaOCl استفاده شود. این محصول قدرت زیادی در برابر باکتری‌های اختیاری و بی‌هوازی دارد. کشت‌های پلانکتونیک و بیوفیلم آزمایشگاهی E. faecalis و همچنین بیوفیلم های مخلوط گونه به تتراکلین بهتر از MTAD پاسخ می‌دهند.

اتیدرونیک اسید

اتیدرونیک اسید یا اتیدرونات (HEBP)، یک ماده کلسیم‌زدا است که با هیپوکلریت سدیم (NaOCl) تعامل بسیار کمی دارد و به‌عنوان جایگزینی برای EDTA یا CA پیشنهاد شده است. در درمان پوکی استخوان و بیماری پاژه، HEBP یک داروی سیستمیک است که تحلیل استخوان را کاهش می‌دهد.

آب سوپراکسید

آب سوپراکسید توسط عملیات الکتروشیمیایی محلول نمکی تولید می‌شود و می‌توان آن را از آب لوله‌کشی معمولی و محلول‌های نمک با غلظت کم با فعال‌سازی الکتروشیمیایی (ECA) به‌دست آورد. ترکیبات اکسید کننده که دارای اثر میکروب‌کشی قوی هستند، محلول‌های آنولیت را تشکیل می‌دهند. نام‌های «آب سوپراکسیدشده» و «آب بالقوه اکسیداتیو» هر دو برای توصیف این نوع آب استفاده می‌شوند. آن‌ها غیرسمی هستند و به بافت‌های بیولوژیکی کلیدی آسیب نمی‌رسانند.

آب ازن‌دار

ازن (O3) حتی در مقادیر کم می‌تواند پاتوژن‌ها را از بین ببرد و با استفاده از یک ژنراتور ازن تهیه می‌شود. ازن به‌سرعت و به‌راحتی در آب حل می‌شود. اما لیپوپلی‌ساکاریدهای موجود در کانال ریشه دارای عواقب بیولوژیکی از جمله القای پریودنتیت آپیکال هستند و با وجود این واقعیت که آب ازن‌دار باکتری‌ها را می‌کشد، با آب ازن‌دار خنثی نمی‌شوند.

هدف از شستشو و ضد عفونی کردن کانال چیست؟

هنگامی که باکتری‌ها و بافت‌های عصبی مرده در کانال ریشه دندان وجود داشته باشند، می‌توانند باعث عفونت، درد و سایر مشکلات دندانی شوند. بنابراین، شستشو و ضدعفونی کردن کانال ریشه دندان بسیار مهم است. این عمل برای حذف باکتری‌ها و بافت‌های عصبی مرده از داخل کانال ریشه دندان است.

ویژگی‌های یک محلول ضد عفونی کننده ایده‌‌آل

یک محلول ضدعفونی‌ کننده کانال ریشه دندان باید ویژگی‌های زیر را داشته باشد:

1. قابلیت نفوذ به عمق کانال ریشه دندان
2. قابلیت کشتن باکتری‌های موجود در کانال ریشه
3. قابلیت حذف بافت‌های عصبی مرده و بقایای باکتری
4. عدم تحریک رگ‌ها و عصب‌های مجاور
5. عدم تغییر رنگ دندان
6. عدم ایجاد سمیت برای بافت‌های اطراف کانال ریشه
7. قابلیت استفاده در طولانی‌مدت بدون ایجاد عوارض جانبی
8. قابلیت انعطاف‌پذیری در استفاده با ابزارهای درمانی مختلف

نکات مهم در خرید مواد ضد عفونی کننده کانال دندان

هنگام خرید مواد ضدعفونی کننده کانال ریشه باید نکات زیر را به‌خاطر بسپارید:

• استفاده از محصولات با برند معتبر و مجوز رسمی از سازمان غذا و دارو
• توجه به تاریخ انقضای محصول و عدم استفاده از محصولات منقضی شده
• توجه به دستورالعمل‌های استفاده و نگهداری محصولات
• توجه به قیمت محصولات و انتخاب محصولات باکیفیت و قیمت مناسب

قیمت مواد ضد عفونی کننده کانال دندان

قیمت ضدعفونی کننده کانال ریشه با توجه به نوع، کیفیت، برند و نوسانات ارز در سال 1402 از 90 هزار تومان الی 250 هزار تومان متغیر است.